Мәдәният учагында тормыш кайный

Фәнүзә ИБРАҺИМОВА

автор фотосы

Кеше икмәк белән генә туена алмый, рухи ял да кирәк

Соңгы елларда хәтта кечкенә авыллар гына түгел, ә зур авыллар да эш булмау сәбәпле юкка чыгу ягына таба бара башлады. Бу, әлбәттә, кешеләрнең ата-бабаларыннан калган урыннардан китеп, шау-гөр килеп торган шәһәрләләргә тартылуның төп сәбәбе. Әмма авылларның юкка чыгуына тагын бер нигезле сәбәп бар – аларда мәдәни учак булмау, чөнки Библия чорында ук кеше бер икмәк белән генә туена алмый дип әйтелгән була. Хезмәт көненнән соң, бигрәк тә авыр авыл тармагында эшләүчеләр кебек, эштән кайткан киемнәрен салып, матур итеп киенеп, кешеләр янына чыгып, җаны-тәне белән генә түгел, күңелләре белән дә ял итәселәре килә.

Шуны да танырга кирәк, районда авыл клубларына игътибар бирелмәгән вакытлар да бар иде. Авыл мәдәният хезмәткәрләре үз казанында кайнады. Үз эшләренең энтузиастлары булса, мәдәният учакларында тормыш ничек тә булса кайнап торды әле, ә менә булмаганнарында – ул гомумән сүнде. Иске Урыссу мәдәният йорты да төрле чорларны хәтерли – биьнең репетиция вакытларын һәм чыгыш ясауларын да, бөтен тирә-яктан яшьләрнең дискотекаларга җыелуын да һәм күпмедер вакыттан соң, моның барысының да юкка чыккан вакытларны да.

Әмма мәдәният бүлегенең яңа җитәкчесе Алсу Хөсәенова тырышлыгы белән ул яңадан торгызыла башлады. Моңа авыл җирлекләре мәдәният хезмәткәрләре дә күп көч куя. Әйтик, Иске Урыссуда мәдәният йорты мөдире Раилә Садыкова һәм сәнгать җитәкчесе Венера Мезенцева биредә сәләтләре булган кешеләрне җәлеп итеп кенә калмыйча, көндәлек мәшәкатьләрдән дә арынырга ярдәм итеп, аларның проблемаларын да оныттыра алдылар.

Сәхнә серләре

Концертлар һәм бәйрәмнәргә килгәч, кешеләр, кагыйдә буларак, аларның тышкы кыяфәтен генә күрә. Аларга әзерләнгәндә күпме хезмәт һәм тир сарыф ителүе кадр артында кала, ә бу очракта сәхнә артында кала дисәк тә дөрес булыр. Әмма без бу серле пәрдәләр артына күз атарга булдык һәм безнең гаҗәпләнүебезгә, күп кенә кызыклы нәрсәләр белдек.

Кич белән мөдир кабинетында озын өстәлгә җырлар, тукыма кисәкләре, җепләр җәеп салып берничә хатын-кыз утыра иде. Бер үк вакытта җырлыйлар да, кул эшләре белән дә шөгыльләнәнләр – берсе икенчесенә комачауламай. Болар - "Дулкын” вокаль коллективы һәм “Остабикә» һәвәскәрләр берләшмәсе әгъзалары иде. Шулай инде ул,хатын-кызлар бер эш белән генә шөгыльләнә белми. Алар өчен бу - чираттагы концертка репетиция генә түгел, ә күңел сөйгән эшләре белән дә шөгыльләнү бер-берсенә үз сәләтләрен күрсәтү дә.

Менә, мәсәлән, Әлфия ханым Хәбибуллина. Дуслары арасында ул аеруча да оста бәйләүче буларак билгеле. Хәер, бүген бәйләү белән кемне генә гаҗәпләндереп була микән. Тик Әлфия Габбас кызы орчык кебек борынгы предмет ярдәмендә чын сарык йоныннан эрләү осталыгына ия булган кешеләрнең берсе. Бүген бу эшне бик азлар гына белә. Әбиләребезнең бу мәсьәләгә бик җитез төшенә белүе, кызганычка каршы, үзләре белән акрынлап үлә бара. Әлфия ханым бәйләгән җылы табигый оекбашларга карап, түгәрәккә йөрүчеләр үзләре дә йон эгерләргә карар кылалар.  Шулай ук алар үз чыгышлары өчен хатын-кызлар өчен баш киеме тегү серләренә дә төшенә башлаганнар.  

Яки, әйтик, Миләүшә Даут кызы Фаздуллова. Ул чигү белән шөгыльләнә дип кенә әйтү дөрес булмас – бу чын сәнгать әсәрләре. Бик пөхтә эшләр шулай ук гади рамнарга түгел, ә бик нәзберек кыйммәтле багетларга куелган, алар исә чигелгән эш белән бик гармонияле күренә. Мондый эффектка ия булсын өчен чигү авторы аларны алтын куллы чып-чын казан һөнәрчесенә алып бара.  Миләүшә ханым чигү белән җиде ел элек, дус кызында мондый эшләрне күреп, мавыгып киткән. Миңа бик ошады инде, шуңа күрә үзем дә сынап карарга булдым ди ул. Шул вакыттан бирле нечкә инә һәм  җете җепләрне кулыннан төшерми дә. Ә соңгы вакытта Миләүшә ханым шамаилләр чигү белән кызыксына башлаган. Бүгенге көндә аның якынча егерме биш әзер чигүе бар. Бер сөлге әзерләүгә күпме вакыт китә, дигән сорауга ул болай дип җавап бирде: «Төрлечә була, барысы да кәефкә, ә кайвакыт заказ биргән кешегә бәйле. Кайчагында бер чигүгә ике атна, ә кайвакыт ике ай вакыт китә».

Җирле хатын-кызлар советы җитәкчесе Зира Габбас кызы Кашапованың мавыгуы  - чәчәкләр үстерү. Алар белән ул барлык дус-кызларын һәм күршеләрен түләүсез тәэмин итә, аннары аларны ничек үстерүләрен, нинди тәрбия бирүләрен һәрдаим тикшереп тора. Зира Габбас кызы да ел саен үткәрелә торган чәчәк бәйрәмнәрендә катнаша. Тагын бер активистыбыз Равилә Исмәгыйль кызы Садыйкова авыл ветераннар советын җитәкли, ә Венера Әнвәр кызы Мезенцева «Ак калфак» татар хатын-кызларының җирле оешмасын җитәкли.

Иске Урыссу мәдәният йорты каршындагы коллективларда башка авыл кешеләре дә шөгыльләнә, аларның һәркайсының үз тарихы бар. Үзешчән сәнгатьтә катнашучы Җәүһәрия Харис кызы Рахмаева, мәсәлән, монда ирен югалтканнан соң, күңеленә ял алу, тынычлык табу өчен йөри башлый. Нәкъ менә шул авыр мизгелләрдә, ул үзен кая куярга белмәгән вакытта, аны Раилә Раил кызы белән Венера Әнвәр кызы клубта узган кичәгә чакыралар. Ул вакытта алар бергәләп җырлый-җырлый - бәйләү артында кичке унбергә кадәр утырганнар. Шунысы игътибарга лаек, коллектив әгъзаларының эшенә акрынлап аларның тормыш иптәшләре дә тартыла башлый, мәсәлән, аларга җыр репертуарын эзлиләр.

Иске Урыссу мәдәният йортында эшләрне торгызу нидән башланды соң? Венера Мезенцеваның сөйләве буенча, җиде ел элек биредә эшкә керешкәч, концертлар балалар, мәдәният йорты җитәкчесе һәм аның кызлары  башкаруында  чыгышлардан гына торган. Ул вакытта авылда яшәүче кайбер хатын-кызларны җыеп, Әниләр көненә багышланган викторина үткәрәләр. Вакытлар узу белән бу хатын-кызлар иҗат коллективларына берләшкәннәр, җырлый, бии башлаганнар, кызыклы клуб оештырганнар. «Яшьләр дә безнең арттан калышмады. Күптән түгел безнең кырык сигез кешедән торган иҗат коллективларыбыз Кызыл Яр авылына концерт программасы белән барды, – дип сөйли Венера Әнвәр кызы. – Ул вакыттагы җирле клуб мөдире штатта күпме кеше булуы белән кызыксынды. Ә ике генә кеше – сәнгать җитәкчесе һәм мәдәният йорты җитәкчесе икәнен генә белгәч бик гаҗәпләнгән иде."    

Яшь булганда биеп кал

Иске Урыссу балалар бию коллективларының «Хыял " һәм «Грация» чыгышларын авыл бәйрәмнәрендә генә түгел, район күләмендә дә күрергә мөмкин. Аларның җитәкчесе Иветта Сөләйманова нигездә яшь буынга исәпләнгән заманча биюләр кую белән шөгыльләнә.

Иветта Владимировна хореография белән ике меңенче еллар башында шөгыльләнә башлый. Биш ел ул төркемне район үзәгендә алып барды, аннан соң һөнәри эшчәнлек сменасы һәм өч ел балаларны тәрбиягә алу белән бәйле булган сигез еллык тәнәфес булды. Тик иҗади кеше, кагыйдә буларак, һәрчак үзенең мавыгуына тартыла. Безнең героиня да шулай. Моннан дүрт ел элек Иске Урыссу мәдәният йортының сәнгать җитәкчесе балалар белән бию буенча шөгыльләнергә тәкъдим иткәч, ул бары тик үзен сынап карарга гына була ... һәм алар белән әле дә булса шөгыльләнә. Кече төркемдә ул вакытта нибары биш-алты бала биеде, ә хәзер унсигез бала, хәзерге вакытта авылдан яшь гаиләләр китәргә омтылган чорда бу аз түгел. Өстәвенә, төркемдә малайлар яртысыннан артыгы, бу хәзерге вакытта бигрәк тә сирәк күренеш. Өлкән төркем белән бу яктан катлаулырак, чөнки кайберләре тугызынчы сыйныфтан соң мәктәпне ташлап башка урыннарга укырга китә.

Күпчелек артистлар кебек үк, Иветта Владимировнаның сәхнә костюмнары белән проблемалары бар, әмма ул аларны мөмкин кадәр хәл итәргә тырыша. Үзе дә тегү белән шөгыльлә, ата-аналар да кулларын килгәнчә ярдәм итәләр.

Театрларның кайнар репетицияләр сезоны

Берничә ел элек мәдәният бүлеге начальнигы авыл мәдәният йортлары алдына спектакльләр күрсәтү бурычы куйды. Иске Урыссу мәдәният йорты каршында Венера Мезенцеваның якынча унбиш кешедән торган «Миниатюра» театр студиясе оештырыла. Хәзер аларда яңа театр сезонына әзерлекнең иң кызу чоры, шуңа күрә көн саен шөгыльләнергә туры килә. Әмма мәдәният йортында театр буенча репетиция ясаучыларны күреп булмады, аларның күбесе эш кешеләре, шуңа күрә репетицияләрне эш көне тәмамлангач ясыйлар. 

Үзенең кечкенә музее

Вакыт елгасы ата-бабаларыбызның тормышы белән тулыланган күп нәрсәне артта калдырып, ага да ага. Әбиләребез яшь чагында өйдә хәтта телевизор да булмаганда, Ильич лампасы яктысында озын кышкы  кичләрдә, алъяпкыч, сөлгеләр, мендәрләр өчен япмалар чиккәннәр. Кагыйдә буларак, шома – техника белән чигәләр, бүген бу эшкә кем генә алыныр микән? Ә бит элеккеге заманда һәр хатын-кыз бу эшне бик яхшы башкарган. Хәзерге вакытта бу чигүләрне оригиналда күрергә мөмкин дә түгел, шуңа күрә аларны киләчәк буынга күрсәтү өчен саклап калу бик мөһим. Иске Урыссу мәдәният йорты хезмәткәрләре, хәер, районның күпчелек клуб учреждениеләре кебек үк, моны яхшы аңлыйлар, шуңа күрә алар өчен истәлекле булган әби-бабаларының, әниләренең, ә кемдер каенанасының чигелгән әйберләрдән кечкенә музей булдырганнар. Бер үк вакытта, әлеге музейга алар үз эшләрен дә куя. Әйтик, бәйләнгән читекләр аякларны җылытып кына калмыйча, аларны кигән кешене бизәп тә тора. 

Кем, әгәр без булмасак?

Бар кешеләр дә ниндидер сәләте була торып та, үз көчләренә тулысынча ышанып бетә алмыйлар. Тик Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре, район мәдәният бүлеге начальнигы Алсу Хөсәенованың аларны ачу һәм үстерү кирәклегенә ышануы андый кешеләрне ачыкларга ярдәм итте. «Бездә, башка районнар белән чагыштырганда, талантлы кешеләр күбрәк, - ди Алсу Наил кызы. – Һәр авылда үз шагыйрьләре һәм язучылары бар. Ә бездә осталар һәм кул эшләре осталары күпме! Аларны танып, кешеләргә чыгара белергә генә кирәк. Без кайвакыт кешеләрнең үз йортларында ни белән шөгыльләнүен күз алдына да китерә алмыйбыз! Ә кайчагында кешенең беркеме дә юк, ул үз-үзенә бикләнгән, өлкән яшьтәге кеше булырга да мөмкин һәм аңа гап-гади аралашу җитми. Аларны да бит нәрсәгә дә булса өйрәнсен яки гади аралашсын өчен, шундый түгәрәкләргә чакырырга мөмкин. Бер үк вакытта, бәйрәм даталарын билгеләп үтәргә, аларга җырлар һәм шигырьләр багышларга, чәй эчәргә мөмкин. Бу аларга киләчәк тормыш өчен көч бирергә мөмкин. Клуб хезмәткәрләре тарафыннан нәкъ менә шундый эш алып барылырга тиеш.  Бәйрәм даталарына берничә концерт үткәрә һәм моның белән генә чикләнә торган районнар да бар. Калган вакытта мондый клубларда тынлык-бернинди музыка яңгырамый, тәрәзәләрендә караңгылык, бернинди түгәрәкләр дә юк. Һәм анда кешеләргә нәрсә эшләргә? Әгәр безгә кешеләр килми икән, безгә кирәкләре юк дип санарга була. Без хәзер күпме яңа клублар ремонтладык һәм төзедек, яңа җиһазлар алдык һәм хәзер бу зур эшне акларга тиеш. Шулкадәр кызыклы чаралар үткәрергә була бит! Борынгы йолалар бер-берсенә охшаган! Шул ук иң борынгы калфаклар ясау гына да ни тора! Авылдашлар арасында абруй һәм хөрмәт казанган, кешеләр белән сөйләшә һәм аларны кызыксындыра белгән кешеләр кирәк. Нәкъ менә шуның өчен мин Иске Урыссу хезмәттәшләремә рәхмәтле».